صدای پرستاران را کسی نشنید؛ بی‌صدا می‌روند
برآوردها نشان می‌دهد، در حال حاضر نزدیک ۵۰ تا ۶۰هزار پرستار در سراسر ایران خانه‌نشین یا ترک‌کار شده‌اند، یا امکان مهاجرت نیافته‌اند یا تمایلی به بازگشت به عرصه درمان ندارند.
طی پنج سال اخیر آمار مهاجرت پرستاران روایت تلخ و تکان‌دهنده‌ای داشته است. کوچ بیش از ۳هزار پرستار به اقصی نقاط جهان، زنگ خطر مهاجرت نیروهای متخصص را به صدا درآورده؛ خطری که ابعاد اقتصادی، اجتماعی و حتی روانی آن جامعه را نشانه گرفته است. این روند شتابان البته تنها یک سوی ماجراست، سوی دیگر آن بحرانی است که در آمارهای رسمی خودکشی پرستاران نمایان می‌شود. آماری که بنا بر اعلام مرکز آمار رسمی کشور، حدود شش برابر نرخ خودکشی در میان افراد عادی جامعه برآورد می‌شود؛ رقمی که خود به تنهایی پژواک ناامیدی و فشارهای طاقت‌فرسای شغلی برای این گروه از مدافعان سلامت است.
در دوران همه‌گیری کرونا، زمانی که بیماران بی‌شمار بودند و اوج نیاز جهانی به کادر درمان حس می‌شد، ایران هم با هجومی از درخواست‌های مهاجرت پرستاران روبه‌رو شد. شمار مهاجرت‌ها در این بازه ۲۳۲درصد بیش از دوره‌های پیشین بود و دو سوم پرستاران متقاضی، کشور دانمارک را به عنوان مقصد برگزیدند اما این موج حالا در ظاهر فروکش کرده است. کشورهای مقصد پس از کرونا به اشباع نیروی پرستاری رسیده‌اند و پذیرش کاهش یافته، تا جایی که حجم مهاجرت به این کشورها افت محسوسی را تجربه می‌کند اما آیا این آمار که کاهش‌یافته، بازتابی از بهبود وضعیت پرستاران ایرانی است؟
در میان سالیان اخیر، کارشناسان بارها و بارها در مورد کمبود شدید نیروی انسانی پرستار هشدار دادند اما به همان اندازه که روی بحران نیروی انسانی تاکید شده، روند استخدام متوقف یا فوق‌العاده کند و ناکارآمد بوده است. پرستارانی که در خط مقدم بیمارستان‌ها بودند و تمام بار درمان را در بحران کرونا بر دوش کشیدند، امروز از دریافتی‌های ناعادلانه سخن می‌گویند.
درآمد آنها حدود ۱۰ تا ۱۵میلیون تومان و کارانه‌هایی که پرداخت نمی‌شود، یا رقم آنها حتی به زحمت کفاف بهای تلاش‌شان را می‌دهد. قراردادهای کوتاه‌مدت ۸۹روزهای که در دوران کرونا برای جذب پرستاران بسته شد نه‌تنها امنیت شغلی ایجاد نکرد بلکه امروز بسیاری از این پرستاران، بعد از پایان آن قراردادها، خانه‌نشین یا بیکارند یا در سایه اجبار به اضافه‌کاری‌های سنگین یا ساعات کار زیاد مجبور هستند که در این صورت ترجیح داده‌اند آرام آرام میدان را ترک کنند.
برآوردها نشان می‌دهد، در حال حاضر نزدیک ۵۰ تا ۶۰هزار پرستار در سراسر ایران خانه‌نشین یا ترک‌کار شده‌اند، یا امکان مهاجرت نیافته‌اند یا تمایلی به بازگشت به عرصه درمان ندارند.
سالانه چیزی حدود ۱۸۰۰ تا ۲۰۰۰پرستار هم مسیر ترک شغل را در پیش می‌گیرند که نشان‌دهنده آن است که حتی حفظ نیروی انسانی موجود هم به معضلی سهمگین بدل شده است. برخی به شغل‌های دوم پناه برده‌اند؛ شب‌ها راننده اسنپ می‌شوند یا به کارهای پاره‌وقت روی آورده‌اند، و بسیاری تنها امید و آرزوی روزهای بهتر را در مهاجرت و ترک وطن یافته‌اند.
آمار کاهش مهاجرت پرستاران تا چه اندازه واقعیت دارد؟ در جست‌وجوی حقیقت مهاجرت و واقعیت‌های تلخ جامعه پرستاری ایران، در خبری که چند روز گذشته از سوی وزارت بهداشت مبنی بر کاهش مهاجرت پزشکان و کادر درمان در نیمه دوم سال۱۴۰۳ منتشر شد، جوی از امید را- هرچند شکننده و ناپایدار- بر فضای نظام سلامت ایران گسترد اما واقعیت پشت این آماری که از تریبون رسمی عنوان شد، چه بود؟ آیا این اعداد و ارقام حقیقت ملموس میدان را منعکس می‌کند یا تنها راهی برای نمایش بهبودهای کاغذی و آرام کردن اذهان عموم جامعه است؟
دکتر محمد شریفی‌مقدم، دبیر کل خانه پرستار با اشاره به آمارهای غیرواقع از کاهش مهاجرت پرستاران به «جهان‌صنعت» گفت: آمار اعلام‌شده هیچ حقیقتی ندارد جز کوششی برای القای رضایت در جامعه پرستاری و نمایش دستاوردهایی که صرفا روی کاغذ وجود دارد. سیاستگذاران سعی دارند چنین وانمود کنند که با بهبود شرایط پرستاران، آمار مهاجرت کاهش یافته است. حال آنکه نه‌تنها مشکلات اصلی برطرف نشده بلکه گرفتاری‌ها و مخاطرات شغلی پرستاران در سال۱۴۰۳ نسبت‌به سال گذشته، افزایش پیدا کرده است. هیچ‌یک از دلایل اصلی مهاجرت، نظیر پایین بودن دریافتی‌ها، نارضایتی از کارانه و فشارهای مدیریتی، حل نشده و التهاب جامعه پرستاری همچنان پابرجاست.
شریفی‌مقدم در ادامه مصاحبه بیان کرد: موجی از نارضایتی عمومی میان پرستاران پدید آمده است به گونه‌ای که اکنون طبق برآوردها، حدود ۵۰ تا ۶۰هزار پرستار عملا خانه‌نشین هستند. این افراد یا امکان مهاجرت برایشان فراهم نیست یا مایل به بازگشت به بیمارستان‌ها به دلیل شرایط موجود نیستند.
وی افزود که سالانه بین ۱۸۰۰ تا ۲۰۰۰ نفر از پرستاران ترک شغل می‌کنند، عددی که نشان می‌دهد حتی حفظ نیروی انسانی در سیستم سلامت، به معضلی جدی در کشور تبدیل شده است. او تصریح کرد که بدنه جامعه پرستاری همچون موجی میان سه مسیر مهاجرت، ترک شغل و سرگردانی معلق مانده است.
دبیرکل خانه پرستاری با انتقاد از وزارت بهداشت تصریح کرد: نه‌تنها هیچ برنامه حمایتی مشخص و عملی برای ترمیم و بهبود وضعیت پرستاران وجود ندارد بلکه سیاست‌ها عمدتا به سمت افزایش سختگیری‌ها، تشدید فشارهای نظارتی و مدیریتی و حراستی حتی تشکیل پرونده‌های اداری برای پرستاران سوق یافته است. به جای رفع ریشه‌ای مشکلات، صورت‌مساله پاک می‌شود و با تغییر ناگهانی قراردادها، کاهش کارانه و فشارهای حقوقی از طریق دادگاه‌ها و هیات‌های تخلفات، جامعه پرستاری را بیش از پیش دلزده و خسته کرده‌اند.
يونس محمودی
من یونس محمودی هستم، نویسنده‌ای که چند ساله در حوزه مهاجرت و اخذ ویزا می‌نویسم. همیشه سعی کرده‌ام اطلاعات پیچیده و رسمی مهاجرتی رو به زبانی ساده و قابل‌فهم برای فارسی‌زبان‌هایی که در مسیر مهاجرت هستند، توضیح بدم. تجربه‌هام از مطالعه قوانین کشورهای مختلف و صحبت با کسانی که واقعاً این مسیر رو رفتن، بهم کمک کرده تا مطالبی بنویسم که کاربردی و به دردبخور باشن.